Dit artikel was te lezen in het tijdschrift De Idealist van de Mellie Uyldert Stichting, onder redactie van Satyamo Uyldert, jaargang 2020-nr.3
Vlier- Sambucus nigra- Beschermer van huis en haard
Eind mei kondigt de vroege zomer zich aan en er zijn af en toe al warme dagen. De meidoorn-bloesem is al op zijn retour en dán dient de volgende schoonheid zich aan. Aan de rand van de weilanden en langs de slootkant zien we overal de groene struiken met de prachtige roomwitte schermbloemen in het landschap opduiken. De groeikracht van de vlier is enorm, een kleine zaailing is binnen een jaar al flink gegroeid en na twee jaar pluk je waarschijnlijk al de eerste vlierbloesem-schermen. Elk vlierbloesem-scherm is fijn vertakt en draagt vele vijfbladige snoezige bloempjes, die met stuifmeel beladen zijn. Pluk ze niet allemaal, want in de herfst willen we (én de vogels!) ook nog van de diepzwarte, glanzende bessen genieten….het zwarte goud…want je hebt met vlier een volledige medicijnkast in huis. Daarnaast zijn er tal van heerlijke recepten te bedenken.
Voor mij is vlier onlosmakelijk verbonden met midzomer: op de Vrije School heb ik heel wat midzomerfeesten in het bos gevierd, met vlierbloesem-pannenkoeken, vlierlimonade en gefrituurde, vlierbloesem-schermen. De woeste dansen om het vuur op de magische midzomeravond brengen je zó terug naar vroeger tijden. Gelukkig gaan alle kruidenwijsheden niet verloren en kunnen we ons ook in deze tijd op allerlei manieren verblijden met vlier. Plant er één bij je achterdeur en je hebt er je leven lang plezier van…bovendien wordt huis en haard door vliermoedertje beschermd….
Naamgeving en soorten
Er zijn verschillende opvattingen over de oorspong van de naam. De Nederlandse naam vlier komt wellicht van ‘vledder’, daar wordt moerassige grond mee bedoeld waar de vlier graag op groeit. Een andere theorie zou zijn dat de naam vlier verwijst naar de “vedel”, een snaarinstrument (voorloper van de viool) dat van de vliertwijgen werd gemaakt. De Latijnse naam Sambucus kan afkomstig zijn van het Grieks “sambuke’ dat fluit betekent. Het hout is uitermate geschikt om fluitjes van te maken. Het kan ook van het woord sambuca”afgeleid zijn, dat “driehoekige harp” betekent. Vroeger werden ook deze instrumenten van het zachte vlierhout gemaakt. Het woord nigra betekent “zwart”, verwijzend naar de diepe, glimmende zwarte bessen.
Wildplukkers opgelet: de gewone vlier is eetbaar maar verwar hem niet met de kruidvlier, die kun je beter niet gebruiken. Kruidvlier heeft rode stampers in de bloesem, vlier is roomwit. Het hout is ook anders: kruidvlier sterft elk jaar af en heeft dus geen houtige stammen. Hij komt niet veel meer voor, maar nog wel in Zuid-Limburg. Weet wat je plukt!
Werking: weerstandverhogend, bloedzuiverend, urine-afdrijvend, koortswerend, zweetafdrijvend,
Toepassing: griep (vooral bij de beginnende verkoudheid) hoest, bij voorjaarsmoeheid, jicht
Vlier is echt een kruid voor de weerstand. Het is één van de belangrijkste kruiden bij griep en verkoudheid. Het pakt verkoudheidsvirussen aan. In de lente jaag je alle giffen uit je lijf met een kopje geurige vlierbloesem-thee, die je vorige zomer gedroogd hebt. In de herfst verhoog je alvast de weerstand met een bessen-kuur zodat je de winter goed doorkomt. Heb je toch een kou gevat dan kun je altijd weer thee van gedroogde bloesem drinken of een grog van het bloedrode bessensap. Het zorgt er voor dat je sneller door je verkoudheid heen komt of minder zwaar verkouden bent. Je gaat er lekker van zweten! Vooral als je ook nog wat lindebloesem toevoegt.
Culinair, medicinaal en creatief gebruik
Bloesem
Vers: voor thee, limonade, siroop, pannenkoeken, gelei, maar ook gewoon rauw. Tinctuur kan ook gemaakt worden van de bloesem.
Gedroogd: voor thee, altijd enkele schermen plukken om te bewaren. Pluk de schermen als de bloemetjes net open zijn. Niet wassen. Leg de schermen in zijn geheel en voorzichtig te drogen op een stuk keukenpapier. Het stuifmeel niet wegvegen, dat bevat juist de werkzame stoffen. Beestjes kruipen vanzelf weg. Eenmaal gedroogd bewaar je ze in een mooie glazen pot, het ziet er prachtig uit en komt straks goed van pas voor die verkoudheid in de winter of vroege lente als de vlier nog niet bloeit….
Bessen: let op: niet rauw eten in verband met blauwzuur. Gebruik altijd de zwarte bessen, géén groene. Verwerk de bessen tot jam (samen met appel is lekker!) Of maak een heerlijke, versterkende bloedrode siroop van de bessen. Er kan ook een tinctuur gemaakt worden van de bessen, tegen griep.
Blad: het blad wordt voor zalf gebruikt. Ook maakt men een groene zalf van ’t blad voor verrekkingen en verstuikingen.
Bast: wordt gebruikt voor geneeskrachtige thee en heeft een laxerende werking.
Hout: van vlierhout kun je goed een vliere-fluitje maken voor de kinderen. Het hout is zacht en de sponzige kern kun je gemakkelijk verwijderen, zodat het houtje hol wordt. Wie er op kan blazen is een echte vlierefluiter….en met het fluitje kun je natuurwezens oproepen! Doe dat op een stille plek ver weg van mensen….
Magie, symboliek en verhalen.
Vlier is echt weer een magische struik waar veel heerlijke verhalen over bestaan. Elfen worden vaak in verband gebracht met de vlier: juist op midzomeravond kun je de Elfenkoning en zijn gevolg langs zien trekken, volgens een oud Deens verhaal! De vlier hoort bij Venus, met zijn verzachtende, verzorgende, vrouwelijke kwaliteiten… Ze is onlosmakelijk verbonden met over Vrouw Holle, waarover dit verhaal bestaat:
Lang geleden liep Vrouw Holle door de sneeuw over de heide op weg naar de mensen. De dieren sliepen, maar ze voelde het sap in de planten al stromen, de lente was in aantocht…Toen kwam ze op de vlakte een kale houterige struik tegen, het was een vlier. De struik vertelde vrouw Holle dat zij ongelukkig was, ze voelde zich zo onnuttig. De mensen wilden haar zelfs niet als brandhout. Vrouw Holle trok zich het geklaag aan en zei: “vanaf dit moment ben jij mijn struik. Ik noem jou vlier, en de mensen zullen mij als vliermoedertje kennen.” En ze gaf de vlier genezende bast, sneeuwwitte bloesem en bloedrode bessen. De mensen ontdekten al deze genezende eigenschappen en plantten overal vlier op hun erven en in tuinen. in elk dorp groeide er een bij de achterdeur, om huis en haard te beschermen. De zieken dronken het sap, de kinderen speelden in de schaduw en de witte bloesem geurde zoet….
Recepten: vlierbloesemsiroop, vlierbloesempannenkoeken, vlierbloesemchampagne, vlierbessenjam
1.Vlierbloesemsiroop
Benodigdheden: 3 biologische citroenen, 275 gram suiker, 9 dl water, 8 grote vlierbloesemschermen (met stuifmeel beladen) twee afsluitbare flessen van 0,5 liter met schroefdop, zeef, grote pan, theedoek
Pluk de vlierbloesem-schermen op een droge dag in de ochtend. Laat de bloesems even buiten op een theedoek liggen zodat de beestjes kunnen wegkruipen. Doe de schermen in een pan met het water, leg er een theedoek over en laat een nachtje staan. Dan trekken alle werkzame stoffen goed in het water. De volgende dag ga je verder: was de citroenen, schil ze en pers ze uit. Zet het sap even aan de kant en gooi de citroenschillen niet weg. Breng het water met de vlierbloesem-schermen aan de kook en los hierin al roerend de suiker op. Laat alles tien minuten in het zacht pruttelende water zachtjes koken. Zet het vuur uit, voeg de citroenschillen toe en laat het geheel afkoelen. Zeef alles boven een andere pan door een kaasdoek en voeg dan het gezeefde citroensap toe. Goed roeren en daarna verdelen over de twee flessen. De vlierbloesem-siroop is ongeveer een half jaar houdbaar, dankzij de conserverende werking van de suiker. Eenmaal geopend kan het beter in de ijskast bewaard worden. Serveer de siroop met koel water verdund op een heerlijke zomeravond, met een schijfje citroen…
Een andere methode nodigt ons uit om de suiker in het water al kokend op te lossen, dan van het vuur af te halen en de citroenschillen en sap en vlierbloesem erbij. Dit 24 uur laten staan en dan zeven en bottelen. Op deze manier kook je de vlierbloesem niet en blijven werkzame stoffen meer behouden. Ik kies er voor om even tien minuten te laten mee-pruttelen.
2.Vlierbloesempannenkoeken (12 stuks)
Benodigdheden: 250 gram zelfrijzend bakmeel, 1 ei, 4 1/2 dl melk, beetje zout, boter om in te bakken, vlierbloesemschermen.
Pluk in de vroege morgen rijpe vlierbloesemschermen en laat ze in mandje op een warme plaats staan, afgedekt met een theedoek. Dan pluk je voorzichtig de bloemetjes van de schermen tot je een kopje vol hebt. Maak een beslagje van de melk, losgeklopte ei en meel. Voeg de bloesems toe en wat zout en roer goed door. Bak de pannenkoeken in wat boter of olie. Serveer warm met wat poedersuiker of honing.
3. Vlierbloesemchampagne (twee liter)
Benodigdheden:
20 vlierbloesem-schermen vol stuifmeel
1 biologische citroen, schoongeboend en in plakjes gesneden
250 gram suiker
1 eetlepel witte wijnazijn of appelazijn
2 liter water
Extra nodig: schone theedoek, 2 a 3 goed schoongemaakte flessen met een beugel, zeef, grote pan
- Laat de beestjes uit de schermen kruipen en knip de groene stelen af
- Doe de bloesem met de citroen, suiker azijn en het water in een ruime pan. Roer alles goed door en dek het af met een schone theedoek. Zet de pan 2-3 dagen op een koele plek en roer elke dag even door. Meestal zie je na een dag de bubbeltjes verschijnen, dit is het fermentatie-proces.
- Zeef het vocht door een theedoek of kaasdoek, knijp de bloesem en citroenen goed uit. Schenk het in de flessen, maar vul niet helemaal, laat de hals voor een groot gedeelte leeg. Er komt druk op de flessen te staan en je wil niet dat het explodeert…. Na een dag zie je ook al weer bubbeltjes bovenin ontstaan, dat is geen schimmel, want dat zou grijs of zwart zijn. Onderin kan wat stuifmeel op de bodem liggen, dat kan ook geen kwaad. Er wordt ook gezegd dat je plastic flessen (schoon!) kunt nemen, dat heb ik nog niet geprobeerd.
- Zet de flessen 2 weken op een koele donkere plaats en kijk elke dag of zich niet teveel koolzuur ontwikkelt. Is dat wel het geval dan kun je iets van het koolzuur laten ontsnappen door de fles heel even te openen. Na twee weken is het klaar! De champagne blijft ongeveer zes weken goed. (koel bewaard)
- Serveer met een paar frambozen en/of een schijfje citroen…
4.Vlierbessenjam
Benodigdheden: 1250 gram vlierbessen, 500 gram geleisuiker (halfzoet) sap van een citroen, pan, staafmixer, 3 a 4 jampotten, soda, keukenpapier.
Let op: je hele keuken is straks paars van het bessensap….en je handen waren dat al na het plukken…
Voorbereiding: let op dat de potten in heet water met een schep soda schoongemaakt zijn. Goed naspoelen met heet water en omgekeerd op theedoek laten uitlekken
Werkwijze: Breng de bessen al roerend aan de kook met de suiker en het citroensap. Laat het drie minuten doorkoken en zet eventueel de staafmixer erop, pas op het is kokend heet natuurlijk. Dan schep je de jam zo heet mogelijk in de potten met een soeplepel. Goed dichtdraaien (gebruik keukenpapier om het hete glas en deksel aan te pakken) Heerlijk in yoghurt of op brood/crackers.
Zorg dat je je vliermedicijnen hebt gemaakt voordat de winter aanbreekt, vliermoedertje helpt je de winter door! Vliermoedertje zorgt voor ons….
© Brita Falk
Medische disclaimer:
In de kruiden-artikelen is informatie te vinden over kruiden en het (medicinaal) gebruik daarvan. De informatie is bedoeld als bron en niet als medisch handboek. Kruiden kunnen bij langdurig en ondeskundig gebruik schadelijk zijn. Kruiden kunnen de werking van andere geneesmiddelen beïnvloeden. Niet alle kruiden zijn voor iedereen geschikt. De auteur van deze artikelen kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor niet gewenste reacties op recepten, tips en instructies die gegeven worden in de artikelen.
Dit artikel was te lezen in het tijdschrift De Idealist onder redactie van Satyamo Uyldert, jaargang 2020-nr.3
Inhoudsopgave:
Lockdown – Redactie
Het werk van Venus – Mellie Uyldert
Het Uranus-examen – Heidrun Ernst-Herberth
Pijn – Satyamo Uyldert
Drie ikken in de mens – Mellie Uyldert
Planeten en medische astrologie – Joyce Hoen
Vlier – beschermer van huis en haard – Brita Falk
Ouder worden – Mellie Uyldert