Saffraan-krokus (Crocus sativa) door Brita Falk
Saffraan is één van de kostbaarste specerijen: in het hart van de paarse saffraan-krokus vindt men haar dieprode stampers, slechts drie per bloem. Deze stampers worden ook wel “het rode goud” genoemd omdat ze handmatig worden geoogst. Voor slechts één gram van dit kostbare rode goud zijn 150 saffraan-krokussen nodig…..Gelukkig hebben we er weinig van nodig, als kleurstof gebruikt werkt het zó sterk dat slechts één enkele saffraan-draad een liter water diepgeel kan kleuren. De smaak is wat bitter.
De specerij heeft een mediterraan karakter, met haar behoefte aan zon, maar juist in het hoge Noorden waar het licht zo hard nodig is wordt saffraan ook veelvuldig gebruikt:
Saffraan is de lichtbrenger, sterk verbonden met een Scandinavische traditie genaamd het Lucia-feest. Lucia brengt ons licht op 13 december, haar naamdag, als de winter nog moet komen en de winterfeesten beginnen. Zij geeft ons de belofte dat het licht altijd terugkomt, ook in donkere en koude periodes, analoog aan de donkere periodes van de depressieve buien, waarvoor saffraan met succes wordt ingezet. Dat is de essentie van saffraan: licht brengen in donkere periodes.
Naamgeving en soorten.
De naam saffraan stamt af van het Arabische woord za-faran , dat afgeleid is van het woord asfar, dat geel betekent. Ze behoort tot de lissen-familie en wordt ook wel het leeuwenkruid genoemd, passend bij de zon en het sterrenbeeld Leeuw.
Oorspronkelijk komt de specerij uit Kasjmir in India. Het werd daar toegepast als geneeskrachtig kruid, als verfstof, bij allerlei rituelen en in de ruilhandel. Ook in andere landen vindt men deze tradities: van Griekenland tot Iran, van Marokko via Egypte tot West-China. Op Griekse fresco’s van 3000 (!) jaar geleden is al sprake van het gebruik. Vooral voor koningen, koninginnen, faraos en monniken was saffraan zelfs een symbool van luxe en status: men dronk de drank als afrodisiacum, baadde in saffraan-water en heelde zijn wonden…
Bloeiwijze: kwa uiterlijk lijkt ze op de gewone crocus, onze voorjaarsbode, maar saffraan crocus is de enige die niet in het voorjaar bloeit maar juist in het najaar. Tussen juli en oktober worden de bolletjes geplant, waarna ze in november tot bloei te komen. Ze bloeien slechts acht dagen…dan worden de paarse bloemen in de ochtend geplukt, waarna de rode draden later eruit worden gehaald en gedroogd.
Zelf kweken is dus echt de moeite omdat het zo duur is. Bollen van goede kwaliteit vindt je bij: www.sativus.com Plant ze op een zonnige plek, niet te vochtige grond.
De saffraan-krokus wordt snel verward met herfsttijloos, en die is giftig. Ze bloeien rond dezelfde tijd en lijken echt op elkaar. Wil je zelf oogsten, verzeker je dan van de juiste, anders kun je het straks niet meer navertellen. Herfsttijloos wordt overigens ook medicinaal ingezet, evenals het vingerhoedskruid, maar de dosering is al bijzonder snel te veel en dus dodelijk.
Wil je saffraan kopen, zorg dan ook voor een goede kwaliteit. “Valse” saffraan wordt namelijk ook aangeboden, dat is het goedkope saffloer.
Waarschuwing: saffraan mag niet tijdens de zwangerschap of borstvoeding worden gebruikt. Bij reguliere medicatie altijd eerst een arts raadplegen. Zuinig gebruik voor iedereen (gelukkig is goede saffraan heel duur, dus je komt niet snel aan teveel saffraan, maar toch) Langdurig gebruik kan bloeddruk verlagen en het hartritme verstoren.
Werking:
ontstekingsremmend
pijnstillend
kalmerend
stemmings-verbeterend
Toepassing:
De drie belangrijkste: antidepressivum, afrodisiacum, anti-oxidant.
Verder wordt het ingezet bij: pms, astma, overgewicht, macula-degeneratie,Alzheimer (lichte vormen)
Samengevat:
- krachtig anti-oxidant
- goed voor de ogen
- remt ontstekingen
- bij astma
- afrodisiacum
- pijnstillend
- bevordert het geheugen
- stimuleert immuunsysteem
- voor een mooie huid
- verbetert de stemmingen
Klinische studies, fytotherapie en homeopathie.
De werking van saffraan bij het bestrijden van depressies en angst is uit klinische studies gebleken, saffraan zou net zo effectief zijn als de reguliere antidepressiva. In 73 % van de onderzochte gevallen had dit effect op het verminderen van de depressie en angst. Hetzelfde geldt voor macula-degeneratie en lichte vormen van Alzheimer, klinisch onderzoek heeft duidelijke positieve effecten bewezen.
Men kan saffraan in het eten gebruiken, of er een drank van maken maar er worden voor de fytotherapie ook capsules van gemaakt om in te nemen. In lage doseringen is het veilig te gebruiken, maar raadpleeg altijd een goede kruidengeneeskundige of drogist voor advies, zeker bij medicijngebruik. Normaal gesproken is de maximale dosis anderhalve gram saffraan per dag. Daar kom je echt niet zo snel aan want het rode goud is hier heel duur… 8 € per gram… Bovendien is het al effectief in lage doseringen.
Ook vroeger, in de tijd van de bekende herborist Nicolas Culpeper, werd aangeraden om vooral niet teveel te nemen van deze krachtige specerij. Overdosering zou leiden tot een onbeheerste dwangmatig langdurige lachbui die eindigt in de dood…Stevig spul dus!
Er is een lopend onderzoek gaande dat het effect van saffraan bestudeert in de strijd tegen kanker. Tevens kijkt men naar het gebruik van saffraan bij chemotherapie. En verder wordt er in de klassieke homeopathie ook een middel van gemaakt dat helpt bij stemmingswisselingen en depressies.
Een Griekse legende vertelt ons over de liefde tussen Crocus en Smilax, waaraan de plant haar levendige kleur te danken heeft. Crocus, een knappe en viriele man werd verliefd op een prachtige bosnimf, genaamd Smilax…Ze was voor een korte tijd betoverd door zijn aantrekkingskracht en in de ban van zijn amoureuze avances…Maar al snel sloeg de twijfel toe, moest zij als nimf wel een sterfelijke man accepteren?
Hij probeerde haar over te halen bij hem te blijven en raakte geobsedeerd. Smilax betoverde hem en veranderde hem in een saffraancrocus….Met de prachtige dieprode bloemstempels, die een symbool zijn voor de eeuwig vlammende liefde voor Smilax.
Er bestaan meerdere varianten van dit verhaal, waarin ook Smilax omgetoverd wordt tot een braam-achtige struik of taxus…..door de goden….We zullen het nooit helemaal weten…Maar vlammende liefde is in ieder geval wel een thema, en ook in de hedendaagse kruidenmagie wordt saffraan ingezet om liefde, lust, vruchtbaarheid en huwelijk aan te trekken…
Lucia, koningin van het licht: een Scandinavische traditie.
Met al die zuidelijke tradities komen we onverwacht dus ook in het Hoge Noorden terecht: het Lucia-feest wordt in heel Scandinavië, maar vooral in Zweden uitbundig gevierd op 13 december. Dit feest is het begin van de winterfeesten, en is één van de vele tradities die alles te maken hebben met het licht. Lucia komt van het Latijnse woord lux, wat licht betekent.
Het feest wordt als volgt gevierd: de oudste dochter in huis wordt tot Lucia gekroond: zij draagt een groene krans met kaarsen op het hoofd en is in het wit gekleed, met een rode ceintuur om het middel. Ze komt op de ochtend van 13 december al haar huisgenoten van ontbijt voorzien met saffraan-broodjes en een verwarmend drankje. Zo brengt zij het licht in iedere kamer, met de kaarsen op het hoofd én de opbeurende werking van saffraan. Dit wordt ook wel op scholen gedaan, kinderen zingen traditionele Lucia-liedjes in witte jurken en één kind wordt tot Lucia gekroond. .Ook hier weer een mooie manier om te vieren dat in de donkerste tijd het licht van Lucia aanwezig is op aarde.
Zweedse “lussekatter” voor het Lucia-feest op 13 december.
Breng het licht naar je huisgenoten of jezelf met een ontbijt van saffraan-broodjes, met kaarsen op het dienblad als een echte Lucia….
Benodigdheden voor 12 saffraan-broodjes:
500 gram bloem (kan ook spelt-bloem zijn)
250 ml melk
50 gram boter (kamertemperatuur)
100 gram suiker
1 zakje instant gist (7 gram)
2 losgeklopte eieren (1 ei is voor garnering)
een halve gram saffraandraadjes (minder kan ook)
een handje rozijnen
een snufje zout
Bereiding:
- Wrijf de saffraandraadjes tot poeder in een vijzel. Doe de melk en saffraan in een steelpan, en verwarm tot het lauwwarm is en neem van het vuur. Voeg de boter toe, roer zodat het smelt en laat even staan.
- Zeef de bloem boven een grote kom. Voeg bovenstaand mengsel, het gist, de suiker, het zout, en één losgeklopt ei toe. Kneed dit deeg met de mixer-deeghaken of met de hand. Minstens tien minuten kneden…
- Vet een kom in met boter en leg het deeg erin. Dek af met vershoudfolie of theedoek en laat anderhalf uur rijzen tot het volume is verdubbeld.
- Leg een vel bakpapier op een bakplaat. Kneed het deeg nog even door en maak er twaalf lange rolletjes van. De vorm op de afbeelding is de meest traditionele Lussekatt, maar je kunt ook een S-vorm maken. Leg deze “S-jes” op de bakplaat met wat ruimte ertussen. Afdekken met theedoek en opnieuw laten rijzen gedurende 30 minuten.
- Verwarm de oven ondertussen voor op 220 graden Celsius. Versier de broodjes met twee of meerdere rozijnen. Klop het tweede ei los en bestrijk de broodjes ermee.
- Bak de saffraan-broodjes in ongeveer tien minuten goudbruin en gaar.
- Volgens de traditie eet je de broodjes lauwwarm met een glas glühwein of warme chocolademelk.
Opdat het licht ons moge verblijden- tijdens de duisternis.
© Brita Falk