Afgelopen weekend was ik bij een ligconcert in de Grote Kerk te Alkmaar. Liggend in een strandstoel konden wij genieten van één van Ten Holt’s meesterwerken Canto Ostinato. Op die dag was er een Venus-Jupiter samenstand in het teken Vissen, een prachtige planeetstand om eindeloos in een kerk (Vissen) van geestverruimende (Jupiter) kunst (Venus) te genieten. Het was een geweldige ervaring.
Een goed moment om mijn artikel over Simeon Ten Holt uit 2014 te plaatsen.
SIMEON TEN HOLT – een geniale Waterman
(24 januari 1923 – 25 november 2012) geboortetijd onbekend.
Simeon ten Holt was een eigengereid componist. Hij staat bekend als de absolute meester waar het de minimalistische muziek betreft en vooral zijn compositie Canto Ostinato (1976-1979) is mateloos populair en wordt nog steeds in allerlei varianten uitgevoerd. In allerlei varianten? Ja, want deze Uranische man werkte niet volgens het boekje. (Uranus heerst over het teken Waterman)
Normaal gesproken, in de meer Saturnale klassieke muziekwereld, schrijft de componist zijn muziek in een vaste vorm, met een vaste lengte met duidelijke regels over hoe het uitgevoerd moet worden.
Bij Simeon ten Holt is dat niet het geval, die schrijft vanuit een open scenario, gebaseerd op herhalingen. Hij werkt met losse elementen, patronen, en geeft de uitvoerenden zelf de vrijheid om te variëren in lengte, dynamiek…..De muzikale patronen kunnen verschuiven, het stuk kan dus zo lang duren als men maar wil. Het is iedere keer anders……Hij levert als het ware de bouwstenen en de blokkendoos, en dan moet je het zelf maar uitzoeken. Hoe Uranisch…..
Een Uraniër wil niet dat iets vast ligt, hij wil ultieme vrijheid en die vrijheid geeft hij ook aan diegenen die het stuk uitvoeren. Hij gooit alle muzikale regels overboord en heeft zijn eigen recalcitrante manier van werken. Uit de brokstukken iets nieuws maken, dat wil Waterman. Gelukkig hoeft het hier niet kapot, maar reikt hij zelf de bouwstenen aan en nodigt je uit om er mee te doen wat je wil”.
De retrograde Mercurius in Waterman geeft ook aan dat hij het graag op zijn eigen manier doet. Canto Ostinato, het betekent letterlijk „koppig lied”…..
De klassieke muziekwereld is dus over het algemeen nogal Saturnaal. Men zit keurig in de concerthal: men zwijgt, men luistert netjes en applaudisseert wanneer dat verwacht wordt. Regels, structuur, duidelijkheid. Hoe anders gaat dat bij de concerten waarbij de muziek van Ten Holt wordt uitgevoerd. Doordat de pianisten eindeloos kunnen variëren worden de stukken marathons, die uren kunnen duren. Vandaar dat je tijdens sommige concerten kunt liggen! Ja, echt de zogenaamde „ligconcerten”, waarbij je ook gewoon mag opstaan en weggaan, en later weer terug kunt komen. Je kunt een matje meenemen, mag gaan liggen tijdens het luisteren en zo de klanken op je ziel laten inwerken. Dus ook het publiek krijgt ultieme vrijheid.
De eerste uitvoering van zijn stuk „Lemniscaat’ duurde meer dan 30 uur! Pianisten werden ingewisseld, men kon in en uitlopen. Hoe ongedwongen, vrij en recalcitrant! Tegen de gevestigde orde….zoals het een echte Waterman betaamt.
De manier van uitvoeren van de composities gebeurt op een Uranische manier: er is géén leider…In geval van vier pianisten zijn ze volgens Uranisch principe allemaal gelijk. Ook de samenstelling van de instrumenten is telkens weer anders, vooral Canto Ostinato wordt iedere keer op andere instrumenten uitgevoerd. Van orgel tot dwarsfluit, elke keer een ander experiment.
Het teken Waterman, onder het element lucht, leeft vaak vanuit het verstand, vanuit de redenering. Onpersoonlijk, niet emotioneel, soms zelfs afstandelijk. Ten Holt noemt zelf zijn werkwijze vaak ”cerebraal”, zeker bij Canto Ostinato, als een soort wiskundig gepuzzel van muziekpatronen. Echter, waarom raakt deze muziek de gevoelige snaar van ontzettend veel mensen? Waarom is het zo’n diepe gevoelskwestie, het horen van deze muziek, voor velen? Kennelijk raakt het een gevoelige snaar bij velen, iets universeels, iets alles overstijgends en dat vinden we terug in zijn planeetstand van zonneheerser Uranus in het teken Vissen. Hij is dus ook in staat om zijn kunstwerken los te laten, sterker nog, het hoeft voor hem helemaal niet voor de eeuwigheid bewaard te worden, heb ik hem in een interview horen zeggen.
„Ik heb het geschreven, en als het naar buiten gekomen is mag het ook weer verdwijnen (Vissen), dat is de natuurlijke gang van zaken”.Gelukkig is dat niet het geval, men wordt nog steeds wereldwijd geraakt door de hypnotiserende, eindeloos repeterende klanken.
Er is een prachtige documentaire gemaakt: „Over Canto”, door Ramon Gieling, waarin negen mensen uitleggen waarom „Canto” hun leven heeft veranderd….Eén van deze mensen zegt: ‚het is voor mij „sociale” muziek (Waterman!), het maakt je wereld groter…’Zo groot is dus de impact van deze, als een kluizenaar levende geniale Waterman.
Zijn uitermate dynamische Venus in Boogschutter stand („ik ben een zondagskind’) geeft die enorme drive aan, voor de stukken die hij schreef. Voor mij met name „Horizon” (1985), dat blijft als een soort rollende trein dóórgaan, met een enorme kracht en een enorme beweging. Voorbíj de Horizon, dat wil het teken Boogschutter…..Het vuur van Mars in Ram geeft ook zijn eigenzinnigheid aan, zij het op een andere manier.
Vanwege het ontbreken van de geboortetijd is de Maanstand niet bekend. Het gaat tussen 20 graden Ram tot 2 graden Stier. Meeste kansen voor Ram dus. In dat geval komen we op een groot vuur-trigon uit tussen Venus, Neptunus en de Maan. Naast ook het harmonische groot water-trigon van Uranus, Jupiter en Pluto. Prachtig gevoelsmens natuurlijk, er blijven ook genoeg rode lijntjes over, waaronder zijn heftige Mars-Pluto vierkant, om er maar één te noemen.
Voor mij is het ontbreken van de exacte gegevens geen probleem. Het is ook geen poging om zijn hele horoscoop te interpreteren. Alleen het zonneteken Waterman vind ik hier al zó ontzettend herkenbaar…..en het gevoel is universeel….
Brita Falk 14 september 2014
(afbeelding: Wikipedia, de eerste vier maten van de bladmuziek zijn vrijgegeven door de componist, via simeontenholt.com